Nước mắm Phú Quốc ra đời như thế nào?

Nước mắm Phú Quốc bao năm nay vẫn là đặc sản ẩm thực của Việt Nam. Vì thế, đầu tư công sức để tìm về lịch sử hình thành của nó là một trách nhiệm để tri ân những thế hệ trước. Điều này còn góp phần nâng đặc sản này lên tầm quà du lịch. 

Hành trình tìm về cội nguồn của nước mắm ở Phú Quốc

Nước mắm là đặc sản ngon nức tiếng Đảo Ngọc (TP. Phú Quốc, Kiên Giang), điều này ai cũng biết. Nhưng khi hỏi Nước mắm Phú Quốc có từ khi nào thì đến nay vẫn chưa có câu trả lời. Nguyên nhân xuất phát từ việc khan hiếm sử liệu.

Chính vì vậy, gần đây, có rất nhiều bài viết và công trình nghiên cứu đề cập mốc lịch sử về quá trình hình thành Nước mắm Phú Quốc. Hiện tại, vẫn còn tình trạng “9 người, 10 ý” về câu hỏi này. Tuy nhiên, dù luôn có cái lý để tin tư liệu khác nhau… nhưng tất cả đều công nhận đặc sản của Đảo Ngọc có tuổi đời tận trăm năm. Thậm chí, có tài liệu còn viết là trên 200 năm. Bài viết này sẽ đưa ra giả định với kỳ vọng cùng nhiều người bàn thảo. Từ đó, chúng ta có thể cùng đi đến mục tiêu kép. Thứ nhất là thể hiện trách nhiệm tri tân tiền nhân. Sau đó là nâng tầm đặc sản lên tầm quà du lịch, tương tự như điều người Pháp đã làm với rượu Bordeaux…

Nước mắm Phú Quốc ngon – Sự đột phá từ nguyên liệu cũ

Nước mắm là sản phẩm truyền thống lâu đời. Và được chế biến từ 2 nguyên liệu chính là muối và cá. Tuy nhiên, khi đến mỗi miền vùng, 2 nguyên liệu này được ủ chượp theo những cách khác nhau để cho ra những vị nước mắm khác nhau. Sự khác nhau này xuất phát từ điều kiện đặc thù về nguồn nguyên liệu là chính. Hơn nữa, khí hậu, thời tiết và văn hóa cộng cư của xã hội… cũng tác động đến hương vị nước mắm không ít.

Nước mắm Phú Quốc có mùi vị đặc trưng từ nguồn nguyên liệu cá cơm sọc tiêu đặc thù vùng biển Tây. Thêm cái nắng, cái gió giữa bốn bề sóng biển làm cho giọt mắm thêm mặn mà hơn. Cộng đồng nhiều dân tộc, đến từ nhiều miền vùng…, mỗi vùng góp một ít, cuối cùng cho ra đời sản phẩm hấp dẫn người tiêu dùng hơn. Sản phẩm nước mắm cứ thế ngày càng trở nên đặc trưng bởi cả về màu sắc lẫn hương vị. Nói điều này để thấy rằng, trong hành trang của những người lưu dân đi mở cõi ở phía Nam có cả công nghệ làm nước mắm. Khi vào đây khai hoang lập nghiệp, họ đã mang công nghệ gia truyền ra làm nước mắm. Nước mắm cho bữa ăn đậm đà và đủ chất để chiến đấu với thiên nhiên hoang sơ.

Nước mắm Phú Quốc trong sổ sách xưa

Theo sử liệu ghi lại, vào đời Tiền Lê, nước mắm nước ta đã nổi tiếng. Nước mắm lúc này đã có mặt trong các chuyến hàng “ngoại giao” với nhà Tống. Đến đầu thế kỷ XVII, việc chế biến nước mắm đã lan rộng. Nước mắm dần trở thành “quốc hồn quốc túy” ở xứ “Đàng Trong”.

Trong tác phẩm “Xứ Đàng Trong năm 1621”, thừa sai Cristoforo Borris đã ghi nhận nhiều thông tin thú vị. Theo ông, “người dân ham làm nước mắm và trữ lượng lớn như người Châu Âu trữ rượu”. Bác học Lê Quý Đôn đã viết việc thu thuế nước mắm thay thuế thân trong “Phủ biên tạp lục”. 

Nguồn gốc ra đời

Riêng Phú Quốc, do nhiều nguyên nhân cách trở với đất liền, nguồn tài liệu đặc biệt ít. Tuy nhiên, các bản phúc trình các năm 1869, 1872 của người Pháp đã ghi nhận vài thông tin. Theo các tài liệu này, nhiều hộ dân ở Phú Quốc đã có đời sống sung túc. Họ kiếm sống từ việc chế biến và bán nước mắm. 

Nước mắm đã được chế biến trước đó ở Phú Quốc đủ lâu để trở thành hàng hóa nổi tiếng. Một tài liệu điền dã của nhà nghiên cứu Hà Tấn Tài (Phú Quốc) cũng có nhiều thông tin thú vị. Theo đó, đến nay, nước mắm Phú Quốc đã trải qua 6-7 thế hệ. Và nhiều khả năng, nó được những lưu dân miền Trung đầu tiên đến đây “khởi sự”. Nếu đúng thế, Nước mắm Phú Quốc vốn đã được khai sinh vào thập niên đầu thế kỷ XVII. 

Đây chỉ là giả định từ các tài liệu có được. Hiện tại, vẫn chưa thể khẳng định chính xác nước mắm Phú Quốc có từ bao giờ. Sẽ còn nhiều cuộc đào sâu tìm tòi về lịch sử của loại gia vị quý giá này. 

Từ đó, nước mắm Phú Quốc sẽ nâng tầm sản phẩm vào hành trang phát triển du lịch của Đảo Ngọc. Hiện tại, bạn có thể tìm mua nhiều loại nước mắm Phú Quốc ngon như nước mắm Khải Hoàn, nước mắm Nam Ngư, nước mắm Thanh Quốc…